پایان نامه بررسی سازوکارهای آمادهسازی زندانیان برای بازگشت به جامعه

تعداد صفحات : 180 با فرمت ورد و قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان	شماره صفحه

چکیده …………………………………………………………………………………………………………………………………..	1
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………….	2
فصل اول : کلیات
1-1 بیان مسئله ……………………………………………………………………………………………………………………	11
1-2 ضرورت و اهمیت تحقیق ……………………………………………………………………………………………..	12
1-3 اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….	13
1-4 پیشینه موضوع تحقیق …………………………………………………………………………………………………..	14
1-5 سؤالها ………………………………………………………………………………………………………………………..	15
1-6 فرضیه ها ……………………………………………………………………………………………………………………..	15
فصل دوم : مبانی نظری آمادهسازی زندانیان
2-1 تاریخچه، مبانی نظری ……………………………………………………………………………………………………	17
2-1-1 تولد زندان ……………………………………………………………………………………………………………….	17
2-1-1-1 تحولات بعدی ……………………………………………………………………………………………………..	18
2-1-2 پیشینه ی تاریخی آماده سازی …………………………………………………………………………………….	20
2-1-3 مبانی نظری آماده سازی، دیدگاه های کلی ………………………………………………………………….	26
2-1-3-1 تعریف آماده سازی ……………………………………………………………………………………………….	28
2-1-3-2 نکات کلیدی تعریف …………………………………………………………………………………………….	29
2-2 چگونگی آماده سازی زندانیان …………………………………………………………………………………………	29
2-2-1 انواع رژیم های زندانبانی ………………………………………………………………………………………..	31
2-2-1-1 رژیم حبس مشترک(زندان عمومی) ………………………………………………………………………	31
2-2-1-2 رژیم حبس انفرادی(مشهور به پنسیلوانیایی) …………………………………………………………	31
2-2-1-3 رژیم اُبورنی(مختلط) …………………………………………………………………………………………….	32
2-2-1-4 رژیم تدریجی(رژیم ایرلندی) ………………………………………………………………………………..	32
2-2-2 چگونگی طراحی برنامه های آماده سازی ……………………………………………………………………	33
2-2-2-1 اهداف برنامههای آمادهسازی ……………………………………………………………………………….	34
2-2-2-2 مراحل پذیرش و طراحی برنامه آمادهسازی …………………………………………………………..	35
2-3 موانع و چالش های آماده سازی زندانیان ……………………………………………………………………….	38
2-3-1 موانع قانونی (در اجرای مجازات حبس) …………………………………………………………………..	39
2-3-1-1 ضعف در سیاست جنایی تقنینی ………………………………………………………………………….	40
2-3-1-2 ضعف درسیاست جنایی قضایی …………………………………………………………………………..	45
2-3-2 موانع اجرایی (در اجرای مجازات حبس) …………………………………………………………………	46
2-3-2-1 ساختار زندان و وجود خرده فرهنگها ………………………………………………………………..	46
2-3-2-2 کمبود نیروی انسانی متخصص و کارآمد و با انگیزه …………………………………………..	49
2-3-2-3 کمبود فضا برای اسکان، نگهداری، اشتغال و حرفهآموزی …………………………………….	50
2-3-2-4 عدم طبقه بندی و تفکیک زندانیان ……………………………………………………………………….	52
2-3-2-5 عدم اختصاص بودجه و امکانات لازم …………………………………………………………………	53
2-3-3 موانع قانونی و اجرایی (بعد از اتمام حبس) ……………………………………………………………..	54
2-3-3-1 موانع قانونی(بعد از اتمام حبس) …………………………………………………………………………	55
2-3-3-2 موانع اجرایی و اجتماعی (بعد از حبس) ……………………………………………………………..	56
2-4 ارزیابی وضعیت کنونی ایران و جهان در بحث آمادهسازی …………………………………………….	60
2-4-1 تفکرهای نوین در نظام زندانبانی کشورهای جهان …………………………………………………..	61
2-4-2 ارزیابی آماده سازی محکومان در ایران و جهان ………………………………………………………..	66
فصل سوم : ساختارهای قانونی و راهکارهای اجرایی آمادهسازی زندانیان
3-1 آماده سازی در نصوص فراقانونی و قانونی ………………………………………………………………….	74
3-1-1 آمادهسازی محکومان در قوانین بالادستی (فراقانونی) ………………………………………………..	74
3-1-1-1 آمادهسازی محکوم در مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام …………………………….	75
3-1-1-2 آمادهسازی محکوم در قوانین بینالمللی ……………………………………………………………..	78
3-1-2 آماده سازی محکومان در قوانین موضوعه کشور ……………………………………………………..	82
3-1-2-1 قانون اساسی …………………………………………………………………………………………………	83
3-1-2-2 قوانین عادی (مصوبات مجلس) ………………………………………………………………………..	86
3-1-2-3 مصوبات کمیسیون های مجلس شورای اسلامی ………………………………………………….	89
3-1-2-4 قوانین آییندادرسی کیفری بزرگسالان و دادرسی اطفال بزهکار …………………………..	93
3-1-2-5 قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها به سازمان زندانها ………………………………….	94
3-1-2-6 قانون مراکز مراقبت بعد از خروج زندانیان ………………………………………………………..	95
3-2 آمادهسازی محکومین در آیین نامههای مصوب قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران ………..	96
3-2-1 آمادهسازی در آییننامههای قبل از انقلاب اسلامی …………………………………………………..	96
3-2-1-1 اولین آیین نامه ……………………………………………………………………………………………….	97
3-2-1-2 دومین آیین نامه ……………………………………………………………………………………………..	98
3-2-2 آماده سازی درآیین نامه های بعد از انقلاب اسلامی …………………………………………………	100
3-2-2-1 روند ایجاد آییننامههای سازمان زندانها …………………………………………………………….	100
3-2-2-2 تحلیل اجمالی آییننامههای اجرایی ………………………………………………………………….	101
3-2-2-3 بررسی آماده سازی در آیین نامه جدید (مصوب 1384) ……………………………………..	103
3-3 آمادهسازی محکومان در آییننامههای خاص (مددکاری، مرکز مراقبت، انجمن حمایت(.	115
3-3-1 آماده سازی محکومان در آیین نامه مددکاری ………………………………………………………….	115
3-3-1-1 فلسفه وجود مددکار اجتماعی در زندانها …………………………………………………………..	115
3-3-1-2 مبانی نظری مددکاری اجتماعی در زندانها …………………………………………………………	116
3-3-1-3 خصوصیات و ویژگی های مددکاری اجتماعی در زندانها ………………………………….	117
3-3-1-4 تشریح آییننامهی اجرایی مددکاری زندانها ……………………………………………………….	118
3-3-1-5 تجزیه و تحلیل مواد آیین نامه …………………………………………………………………………	119
3-3-1-6 واقعیت مددکاری در زندانهای ایران …………………………………………………………………	123
3-3-2 آماده سازی محکومان در آیین نامه ی مرکز مراقبت بعد از خروج ……………………………	123
3-3-2-1 فلسفه وجودی مراقبت بعد از خروج ……………………………………………………………….	124
3-3-2-2 نحوه ی شکل گیری مراکز مراقبت بعد از خروج ………………………………………………	124
3-3-2-3 فرایند معرفی مددجویان آزاد شده زندان به مرکز مراقبت بعد از خروج ………………	125
3-3-2-4 تشریح آییننامهی اجرایی مرکز مراقبت بعد از خروج ……………………………………….	126
3-3-2-5 نگاه توسعهای به آیین نامهی مرکز مراقبت ………………………………………………………..	129
3-3-2-6 واقعیت موجود مراکز مراقبت بعد از خروج از زندان …………………………………………	129
3-3-3 آماده سازی محکومان در آیین نامه انجمن حمایت از زندانیان …………………………………	131
3-3-3-1 نحوه شکلگیری انجمن حمایت از زندانیان ……………………………………………………..	131
3-3-3-2 وظایف و اهداف انجمن حمایت از زندانیان در اساسنامه و آییننامه …………………..	132
3-3-3-3 واقعیت موجود انجمن حمایت از زندانیان ………………………………………………………..	134
3-4 راهکارهای اجرایی آمادهسازی (ساختاری و کنشی) ……………………………………………………	135
3-4-1 راهکارهای اجرایی ساختاری ……………………………………………………………………………….	136
3-4-1-1 بهبود و تقویت قوانین و مقررات اجرایی …………………………………………………………..	137
3-4-1-2 استفاده مطلوب از تشکیلات اداری و منابع اجرایی موجود ………………………………..	148
3-4-2 راهکارهای اجرایی کنشی ( رفتاری ) …………………………………………………………………….	152
3-4-2-1 اقدامات اجرایی حین اجرای مجازات حبس ………………………………………………………	153
3-4-2-2 اقدامات اجرایی بعد از خروج از حبس ……………………………………………………………..	154
فصل چهارم : نتیجهگیری و پیشنهادها
نتیجهگیری ………………………………………………………………………………………………………………………….	158
پیشنهادها ……………………………………………………………………………………………………………………………	161
منابع و مآخذ ……………………………………………………………………………………………………………………….	164
چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………..	170

چکیده

مجرم فردی است که به دلیل عوامل مختلف و متعدد مرتکب جرم و از جامعه انسانی جداشده است.

بنابراین باید با استفاده از روشهای علمی و انسانی و بکارگیری شیوه های مناسب، نسبت به تربیت، بازسازی و درمان او کوشید.

براساس آموزههای مذهبی و یافته های علمی و پژوهش های روان شناختی بیشتر افراد قابل اصلاح و درمانند و تنها باید وسیله ی بازگشت او را به جامعه فراهم کرد و شرایطی را ایجاد کرد تا بزهکار از ارتکاب جرم پشیمان و به اجتماع انسانی بازگردد به عبارت دیگر نباید درصدد انتقام از مجرم برآمد.

نحوه و چگونگی اجرای مجازات حبس از مسایل بسیار مهم نظام های عدالت کیفری است و چون یکی از اهداف اساسی و مهم مجازات حبس اصلاح و تربیت و بازاجتماعی شدن محکوم است؛ بنابراین بکارگیری شیوه های نوین آماده سازی محکومان برای ورود موفق به جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است.

در این نوشتار به ضرورت و شیوه های علمی و عملی آماده کردن محکومان و نیز روش های رایج زندان بانی و چگونگی طراحی برنامههای اصلاحی و درمانی و همچنین بررسی ساختارهای قانونی و اجرایی در حوزه مقررات کیفری و آییننامههای مصوب اجرایی و نیز موانع و مشکلات آن پرداخته و چون فرایند آمادهسازی محکومین بعد از خروج از حبس نیاز به تعقیب و مراقبت نهادهای حمایتی و نظارتی دارد لذا شناسایی اقدامات نهادهای مذکور برای بازگشت سعادتمندانه محکوم به جامعه از ضروریات اجتناب ناپذیری است که دراین نوشتار سازوکارهای اجرایی و ارایه راهکار و روش عملی برای خارج شدن از بحران جمعیت کیفری در قالب (طرح آماده سازی زندانیان) مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

واژگان کلیدی:

آمادهسازی – بازسازگاری کامل – توانمندسازی – مراقبت بعد از خروج – بازگشت به جامعه

مقدمه

در جهان آفرینش، هر کنشی را واکنشی و هر عملی را عکس العملی است اعمال خوب و بد هر شخصی نیز در هر کشور و به هر سیستم حقوقی که باشد اصولاً از نظر جامعه دارای عکس العملی است که گاهی به صورت عقاب در مقابل گناه در جوامع مذهبی و زمانی به صورت مجازات در مقابل جرم در جوامع عرفی تجلی مینماید. آیه شریفه ” و مَنْ یَعْمَل مِثْقال ذرهٍ خیراً یره و من یعمل مثقال ذره شراً یره” به خوبی این عکس العمل را نشان میدهد.

در تمام اجتماعات بشری، از بدویترین اجتماع تا اجتماعات مترقی امروزی مجازات در مقابل ارتکاب جرم، در نهایت به صور مختلف، وجود داشته است و چون مجازات به هر صورت هم که باشد، وسیله لازمی است برای حفظ نظم فردی و اجتماعی، با پیشرفت فکر و بالندگی اندیشههای جوامع و با پیدایش علوم و تمدنهای جدید، مجازات و طرز اجرای آن نیز خود علم خاصی را به وجود آورد که تحت عنوان علم مجازات (کیفر شناسی) در حقوق جزا مورد بررسی قرار میگیرد. سیر تحول مجازات ابتدا انتقام فردی یا همان قصاص بود که بعدها به صورت انتقام دسته جمعی ظاهر شد. با از بین رفتن حکومتهای قبیلهای و ایجاد حکومتهای متحد و مرکزی مسئولیت های اجتماعی به مسئولیت های فردی تبدیل گردید. پس از انقلاب کبیر فرانسه و با پیدایش افکار بشر دوستانه، موضوع انسانی بودن مجازات بسط و گسترش بی سابقه ای یافت و وضع نا بسامان محکومین موجود در زندانها توجه فلاسفه و علمای حقوق را به خود جلب نمود. این گروه با نوشتن کتب، مقالات و سخنرانیهای علمی، در صدد ارائه طریق بهتری از اجرای مجازاتها و انسانی بودن آن برآمدندو با پیدایش این افکار دیگر موضوع مجازات به عنوان درد و رنج برای مجرم مفهومی نداشت بلکه مجازات وسیله ای برای اصلاح و باز گردانیدن به جامعه بود و در نتیجه متفکرین در تدوین مجازات به دنبال کشف راههای جدید اصلاح و تربیت مجرمین برآمدند.

توجیه مجازات

[عکس العمل جامعه در مقابل عمل خلاف مقررات اجتماعی جرم به دو دلیل توجیه میگردد. دلیل اول، همان عکس العمل اخلاقی است که چون در صورت وقوع جرم حس انتقام جامعه تحریک میگردد باید درد و عذابی را که در اثر ارتکاب جرم بر پیکر جامعه وارد شده به وسیله مجازات، یعنی تنبیه مجرم جبران نمود.

دلیل دوم، که عکس العمل واقعی و عملی میباشد، بازداری مجرم از ارتکاب همان عمل جرم و نیز منع اشخاص دیگر از تقلید از عمل مجرم است یعنی در این هدف هم عکس العمل خصوصی و فردی و هم رعایت عکسالعمل اجتماعی ملحوظ نظر است. پس بنابراین مجازات تنبیهی است که به عنوان پاداش جرم ارتکاب یافته بر مجرم تحمیل می شود.][1]

مجازات سالب آزادی

یکی از مهمترین روشهای مجازات، سلب آزادی از مجرم است که به دلیل وسعت مجازاتهای سالب آزادی و به خاطر وجود جرائم مختلف و عنواین متعدد جرم، زندان به عنوان حربه اصلی علیه بزهکاری در روزگار ما است.به عقیده دانشمندان کیفری، زندان در صورتی که امکانات اصلاح و باز اجتماعی کردن مجرم وجود داشته باشد وسیلهی دقیق و مطمئن تری نسبت به سایر مجازات ها برای درمان بزهکار خواهد بود و بر عکس چنانچه امکان باز اجتماعی شدن مجرم فراهم نباشد زندان تبدیل به مدرسه مجرمیت خواهد شد.” هوارد ” یکی از برجسته ترین محققان در زمینه زندانها نوشته است:در بی ستر (bicetre) در دو اتاق کوچک بیش از 2000 انسان بدبخت را زندانی میکنند و با تعداد زیاد افرادی که در یک چنین جای بستهی گودی جمع شده اند بی شک چه نتیجه ای جز فساد اخلاق عاید خواهد شد. پس از یکی دو سال بیماری، آنها را منهدم خواهد کرد زیرا هرگز از اتاق هایشان خارج نمیشوند، چند نفر از ایشان اعصابشان از کار افتاده است و … .

درمان بزهکار

حال که ضرورت باز اجتماعی شدن و باز سازگاری اجتماعی مجرم که مظهر آن محکومیت حبس است، مطرح می گردد، این سؤال پیش می آید که از چه اصول و مبنایی برای این امر مهم استفاده شود؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت همواره از اساسی ترین دغدغه های جرم شناسان پس از تشخیص علل و عوامل جرم، بحث درمان بزهکار است زیرا از اهداف اصلی مجازات اصلاح و باز اجتماعی کردن بزهکار و اعطای جایگاه انسانی در جامعه به او است.

و منظور و مفهوم درمان به طور کلی به کلیه ی روش هایی اطلاق می شود که جنبه ی پیشگیری از جرم دارند و در مفهوم عام، درمان به کلیه شیوه ها، روشها، طرق و وسایل پیشگیری کننده از جرم و جلوگیری کننده از مجرم را در بر میگیرد.

در این مفهوم، آموزش، تربیت، بهبود شرایط اقتصادی، اصلاح قوانین، توسعه امور بهداشتی و پزشکی و مراکز بازپروری و تربیتی، توجه به مبنای اعتقادی و انسانی، ایجاد یک دادگستری عادل و بیطرف و بسیاری از مسایل دیگر مورد توجه است. و اما درمان در مفهوم خاص بیشتر در مورد مجرمین به کار می رود و از این نظر می توان به یک درمان خاص و موردی در هر زمینه معتقد شد که این نوع درمان و اصلاح بیشتر مورد توجه قرار میگیرد و باید گفت مفهوم درمان بزهکاران به تاریخ معاصر جرم شناسی پیوند خورده زیرا که با شناخت کلیه استعدادها و شایستگیهای مجرمان میتوان به درمان آنها پرداخت و در پیشگیری از جرم نیز در معنای خاص کلمه موفقیت پیدا کرد.

البته نباید از کلمه « درمان » صرفاً معالجات طبی و روانی را استنتاج کرد بلکه درمان در مفهومی که بیان شد به کلیه مسایل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، مجرم را در بر می گیرد هم چنانکه معالجات طبی و روانی را هم شامل میشود.

[1] نوربها، رضا، زمینه حقوق جزای عمومی، نشر دادآفرین، چاپ 32، 1390، ص22

تعداد صفحه:180